Rondje Grote Nederlanders

AMERSFOORT, JOHAN VAN OLDENBARNEVELDT

Beste Johan van Oldenbarneveldt,

De dood van Willem van Oranje in 1584 leidde tot jouw doorbraak, zo is het toch? Want je had, 37 jaar oud en stadspensionaris van het nog bescheiden Rotterdam, je talenten al wel getoond in het bestuurlijke leven van de Nederlandse staat in aanbouw. Want waarom anders vroegen ze jou de uitvaart te regelen van wie wij nu Vader des Vaderlands noemen? Al eerder, in 1579, had je als getalenteerd jurist met je neus vooraan gezeten bij de geboorte van de Unie van Utrecht, het defensieverbond van de noordelijke gewesten, de unie die de Spaanse koning Philips II weer wat hoger in de gordijnen joeg. Een jaar later zat je in de Staten-Generaal.

Het ging allemaal rap voor de jongen uit Amersfoort die al snel door had dat hij het van zijn familie niet moest hebben. Want haar matige reputatie was toch de reden om je familienaam te wijzigen? Oudenbarneveldt werd Oldenbarneveldt. Meneer werkte aan zijn carrière.

Je studietijd was een verhuismarathon. In Leuven joeg de Beeldenstorm je uit de stad, waarna je via Bourges, Keulen, Heidelberg en Padua landde in Den Haag, met een juridische licentie op zak.

Om ook zelf tot de maatschappelijke bovenlaag toe te treden trouwde je handig met Maria van Utrecht Je werd meteen een bemiddeld man.

Maar vooral je grote, bestuurlijke talent bracht je in het centrum van de macht. Als landsadvocaat van verreweg het belangrijkste gewest, Holland, kreeg je de touwtjes in handen. Of beter: je pakte ze. Je maakte van twee praatgroepen, de Staten van Holland en de Staten-Generaal (alle gewesten) wetgevende en uitvoerende organen. Als die losse verzameling van autonome gewesten al een natie zou zijn geweest, zouden we je vandaag de dag minister-president noemen. Maar de gewesten waren eerder een zootje ongeregeld. De vergelijking met de Europese Unie komt dichter in de buurt.

Je belangrijkste partner - en ook instrument - was Prins Mauritis, vanaf 1588 legerleider, later ook stadhouder van Holland. Jij de denker, hij de doener. Jij de regisseur van de oorlogsvoering, hij de commandant. Jij in de achterkamertjes van de regenten, hij op het slagveld. In het toenmalige Europese krachtenveld werd je een geziene staatsman, een behendige diplomaat, permanent in de weer om de zeven gewesten op één lijn te krijgen of te houden, deals te maken met de Fransen of de Engelsen en plannen te bedenken om de Spanjaarden buiten de deur te zetten of te houden. Soms dwong je oorlogshandelingen af tegen de zin van Maurits

Zo moest je in 1600 deemoedig het hoofd buigen. De Slag bij Nieuwpoort, was een roekeloos avontuur, dat ook achteraf geen voordeel opleverde. De verhouding met Maurits bekoelde. In de loop van de volgende jaren - tegenslagen genoeg, geld te weinig - groeide de kloof tussen jou en Maurits. Maurits geloofde in de militaire overwinning, jij zag nog maar één uitweg: vredesonderhandelingen met de Spanjaarden. Je wist de Republiek in het rijtje van Engeland en Frankrijk te positioneren. Wilden zij oorlog met Spanje, dan de Republiek ook. En andersom. Realpolitik, je hebt het uitgevonden. Het leverde het 12-jarig Bestand op (1609-1621).

In deze periode had je je handen vol aan de 'godsdienstoorlog' binnen de Republiek. Kerk en staat waren nog niet gescheiden. In protestantse kring ontstond een richtingenstrijd tussen 'rekkelijken en preciezen', waarbij de predestinatie - alles is voorbeschikt door God - inzet was van strijd, en niet zo'n beetje ook. De tegenstellingen waren groot en infecteerden ook de bestuurders en de verhoudingen tussen de gewesten. Je hebt je een ongeluk gesust en bemiddeld. Maar jouw rationele aanpak vond geen weerklank in dit oververhitte krachtenveld, ook al niet omdat duidelijk werd dat je tot de rekkelijken behoorde. De vanwege zijn militaire overwinningen populaire Maurits zat aan de andere kant en zag ruimte om van je af te komen. En zo belandde je uiteindelijk in de Weeskamer, achter de Ridderzaal, waar je gevangen werd gezet in afwachting van het vonnis. Een combinatie van feiten en leugens werd de basis voor het oordeel: de doodstraf. Zelf kon je deze straf uiteindelijk ontlopen door vergiffenis te vragen voor wat je had misdaan. Maar daarmee zou je jezelf verloochend hebben, dus dat deed je niet. Waarna ook Maurits geen pardon kende en je op het schavot bij de Ridderzaal werd onthoofd.

Een tijdlang verdween jouw betekenis in de geschiedschrijving naar de achtergrond, maar dit kantelde in de 19e eeuw. Je werd de grondlegger van de Nederlandse Staat. Een familielid van Maurits uit de 19e/20e eeuw - koningin Wilhelmina- betaalde zelfs mee aan het standbeeld in je geboorteplaats Amersfoort.

Johan van Oldenbarnevelt: 1547 - 1619

Beeldhouwer: August Falise

Amersfoort, Soestduinen, Soesterberg, Austerlitz, Maarn, Woudenberg, Leusden, Amersfoort

Je start aan de voorkant van Station Amersfoort en gaat dan in westelijke richting over de BW-laan. Je volgt KP60 en ziet al binnen vijf minuten recht vooruit het standbeeld (de buste) van Johan van Oldenbarnevelt (Thorbeckeplein). Tussen Soestduinen en Soesterberg passeer je het Arts Centre van Herman van Veen. Je fietst daarna langs het vliegveld van Soesterberg. De route gaat grotendeels door bosrijk gebied: Birkhoven, Natuurpark De Utrechtse Heuvelrug, Den Treek, Nimmerdor.

KP 60, 59, 58, 55, 52, 54, 83, 01, 02, 03, 06, 15, 14, 13, 94, 95, 51, 80, 98, 99