Rondje Grote Nederlanders

DEN BOSCH, JEROEN BOSCH

Beste Jheronimus Bosch,

We weten niet hoeveel schilderijen je gemaakt hebt in je leven. Vast veel meer dan de 24 die we ruim 500 jaar na jouw overlijden als je culturele erfenis beschouwen. Het is jammer dat er in jouw 's Hertogenbosch geen enkel werk van je te zien is, al heeft de stad 500 jaar na jouw overlijden vrijwel al je werken eenmalig naar huis laten komen, naar het Noordbrabants Museum. Er kwamen 425.000 mensen kijken. Dat is twintig keer het inwonertal van Den Bosch in jouw tijd. Om de schilderijen vandaag de dag te zien moet je flink reizen, naar onder meer Wenen, Madrid, Brussel, Brugge, Gent. Rotterdam, Berlijn, Parijs, New Haven, Washington en Venetië. Je bent een internationale held geworden. De ironie wil dat we aan de Spaanse koning Philips II, die na jouw dood een oorlog met ons land voerde die 80 jaar zou duren, te danken hebben dat een groot deel van jouw werk bewaard is gebleven. Hij was een fan en wist de Tuin der Lusten naar Spanje te halen, het werk dat het beroemdst is geworden Philips was niet de enige fan. Je behoort bij de grote drie van de Nederlandse schilderkunst: Jeroen Bosch, Rembrandt van Rijn, Vincent van Gogh.

Er zijn kunsthistorici die na lange en intensieve studie van jouw werk over de betekenis ervan zeggen: 'Iedereen kan in de schilderijen zien wat hij wil' of 'Het voornemen deze schilder te begrijpen is gedoemd te mislukken' of 'God had humor toen hij Jheronimus schiep'. Het zijn conclusies die bewondering en wanhoop verraden. Er valt wel wat meer over te zeggen. Je verhalende schilderijen waren nieuw en pasten in de nieuwe tijd, gekenmerkt door politieke en sociale onrust, het opkomende humanisme, de wetenschap die middeleeuwse zekerheden deed wankelen, de ontdekking van nieuwe continenten, de boekdrukkunst en kunstenaars/tijdgenoten, zoals Leonardo da Vince, Botticelli, Dürer en Erasmus, die nieuwe wegen bewandelden. De grote veranderingen deden sommigen denken dat het einde der tijden was aangebroken. Mogen we 'Het laatste Oordeel' - het drieluik is te bewonderen in Brugge - tegen deze achtergrond zien?

We weten, nogmaals, niet zo heel veel van je, maar we vermoeden dat je wel bekend was met Dante's Divina Comedia. Want als jouw werk één boodschap heeft, zou het de overtuiging kunnen zijn dat de hel zich op aarde bevindt en dat de mens zelf verantwoordelijk is voor de aardse ellende. Het klinkt in mijn 21e eeuwse oren als een humanistische overtuiging. Het verhaal gaat dat je mogelijk ook Erasmus in Den Bosch bent tegengekomen, een christen-humanist. Misschien is dat begrip ook wel op jou van toepassing.

Maar we moeten in jouw werk waarschijnlijk niet steeds stichtelijke boodschappen zien. Ik denk dat je de mensen ook gewoon wilde vermaken, want een beetje vrolijkheid kon geen kwaad in barre tijden. De toen populaire commedia dell' arte was ook aan het schertsen, vermanen, bespotten en moraliseren. Grappig is overigens dat iemand de uilen in jouw bewaard gebleven schilderijen heeft geteld. Wat denk je? Vijfentwintig uilen! Dat kan toch geen toeval zijn? Je hebt iets met uilen. Ze loeren en luisteren. Zoals jij deed. De uil is het symbool van kennis en wijsheid. Eigenlijk heb je met je uilen tegen al de bezoekers van je schilderijen willen zeggen: hier is over nagedacht, dames en heren!

Je behoorde, ondanks je status van handwerksman, tot de vooraanstaande burgers van de stad, ook omdat de familie van je vrouw Aleid van de Meervenne al in die hoek zat. Het bracht je in contact met het vorstelijk hof in Brussel en zo kwamen er opdrachten voor bijvoorbeeld Het Narrenschip, De Zeven Hoofdzonden, Het Laatste Oordeel en De Verzoeking van de Heilige Antonius.

Je stond met twee benen in een zeer katholieke stad, die tijdens jouw leven een groot deel van de St.Jans kathedraal bouwde. Een kanjer van een kathedraal moest je in die tijd wel hebben, wilde je de status van economisch centrum houden en in één rijtje genoemd worden met Gent, Leuven en Brussel.

Je woonde in een van de huizen rond de donk, een opgehoogde, lege ruimte, waar onder meer de markt was. De plek is nog goed terug te vinden in het Den Bosch van vandaag. De markt moet een inspiratiebron zijn geweest. Je zag er veel van wat je later uitbeeldde: gierigheid, hebzucht, verspilling, genotzucht, macht, afhankelijkheid, afgunst, kwaadheid, trots. Op die markt, de markt waar je in je huis op uit keek, sta je nu in steen, al bijna een eeuw. Je staat er als Jheronimus Bosch, je kunstenaarsnaam. Het is een uniek eerbetoon aan de beroemdste inwoner van 's Hertogenbosch, die ingeschreven was als Jeroen van Aken, want zo heette je. Of het standbeeld lijkt, weten we niet. Want van de beroemde schilder, maker van een unieke en onuitwisbare beeldtaal, is geen beeld achtergebleven.

Jheronimus Bosch 1450 - 1516

Beeldhouwer: August Falise

Den Bosch, Maaskantje, Schijndel, Sint- Michielsgestel, Vught, Den Bosch

De tocht begint dichtbij station Den Bosch en voert je door het Brabantse land, langs Brabantse dorpen en stadjes: Maaskantje, met zijn mooie korenmolen De Pelikaan, Schijndel met zijn Brouwerij van Sint-Servattumus, Sint-Michielsgestel, met zijn. karakteristieke Oude toren en Vught met zijn witte kasteel Leeuwenstein, een uiterst populaire trouwlocatie. In Den Bosch komt je tussen KP 88 en 53 dicht lang de Markt. Daar staat Jeroen Bosch.

Knooppunten: 53, 51, 52, 87, 86, 85, 82, 79, 72, 78, 83, 37, 70, 71, 62, 63, 91, 90, 41, 74, 73, 75, 65, 36, 35, 68, 14, 23, 21, 54, 84, 88, 53

De tocht is 48 km.