Rondje Grote Nederlanders

EINDHOVEN ANTON PHILIPS

Beste Anton,

Het verschil tussen de huiskamer van mijn ouders en die van hun kinderen is in meer dan één opzicht heel groot. Maar laat me de vergelijking beperken tot de liefhebberij van jouw familie, de electronica. Deze is sindsdien spectaculair toegenomen. Het aandeel Philips ook? Ik kijk thuis om me heen en zie nog enkele Philips-lampjes. Vanaf mijn eerste baardharen ben ik jullie trouw met de Philishave, een gevalletje 'zoon kopieert vader'. Het magische apparaat dat aan het einde van jaren vijftig in onze ouderlijke huiskamer verscheen - de televisie - was uiteraard van jullie, zoals bijna alles in die jaren. Jij loerde in jouw jaren vooral naar Duitsland en over de oceaan. De kunst was de Duitsers (AEG/Siemens) en de Amerikanen (General Electric) te slim af zijn. Nu kijken jouw opvolgers vooral naar het verre oosten. Onze twee televisies komen uit Japan (Sony) en Zuid-Korea (LG). En dat zijn maar twee van de ontelbare concurrenten op de klein geworden wereldmarkt. Op welke markt Philips na 130 jaar een omzet heeft van 20 miljard euro per jaar.

Eigenlijk was je vooral een feestbeest. Je vader en je broer Gerard begonnen in 1891 met de firma Philips en co, voor jou een ver-van-je-bed-show. Ook letterlijk, want je studeerde, of was althans regelmatig aanwezig, op de Openbare Handelsschool in Amsterdam. De hbs had je niet afgemaakt. Dat je ook de Handelsschool verliet zonder diploma, kon je gelukkig aan je vader toeschrijven. Hij had je nodig voor Philips en Co in Eindhoven, een stadje zonder enige betekenis. Broer Gerard was een kundig ingenieur en in jou zag je vader de handelaar, met de genen van jouw joodse grootvader, die in Zaltbommel, de plaats waar jullie opgroeiden, zich bekeerde tot het protestantisme, omdat het hem hielp bij zijn handelspositie in de plaatselijke gemeenschap. Dat pragmatisme overleefde twee generaties. Jouw vader zag het goed. Je was een charmante bluffer, een snelle beslisser en de man die met slimmigheden concurrenten aftroefde. Zo profiteerde je tijdens de Eerste Wereldoorlog handig van de Russische handelsblokkade jegens het Duitse AEG/Siemens. Philips voorzag de Russen voortaan van licht. Zelfs door de duikbootoorlog liet je je niet afschrikken. Gewoon een kwestie van even een eigen rederij oprichten. En meteen na de bevrijding van Brussel - waar ze voorlopig ook geen Duitser meer konden zien - kwam er een Philips-vestiging in de stad. Voor dralen had je geen talent. Het aandeel Philips op de Europese gloeilampenmarkt steeg in deze jaren naar 50%. Je zette toen al wel de toon, maar was nog niet de baas. Dat werd je toen Gerard met pensioen ging, in 1922. Toen werd het nóg leuker.

Want de radio kwam. En de inkomens van de mensen boden wat ruimte voor andere dingen dan eten en kleding alleen. Er kwam ook meer vrije tijd, door de invoering van de achturige werkdag. Jouw broer gaf bij zijn afscheid leiding aan zo'n 7000 medewerkers, jij was in 1929, toen de grote economische crisis uitbrak, de baas van een dikke 20.000 medewerkers.

De radio was lange tijd vooral een communicatiemiddel in de scheepvaart en het leger. Maar jullie zagen markt bij de mensen thuis. In 1926 ging je los, tien jaar later waren er maar liefst één miljoen toestellen verkocht voor, in het begin, niet mis te verstane prijzen, zo rond de 200 gulden. Dat zou vandaag ongeveer €1600 zijn. Goed dat jullie een designer in huis hadden die van dat lelijke machinistenapparaat, met al zijn knoppen en schakelaars, een mooi meubelstuk maakte dat de hele 20e eeuw aanwezig was in de huiskamers.

In deze zelfde periode wisten jullie ook een plek te veroveren in de gezondheidszorg, waar jullie vandaag nog steeds en zelfs prominent aanwezig zijn. Röntgenbuizen, daar begon het mee in de jaren 20.

Intussen kwam er bij Eindhoven een apart dorp: Philipsdorp. Werknemers konden er wonen met hun gezinnen, winkelen in de Philips-winkels en sporten bij de Philips Sport Vereniging (PSV). Vandaag de dag kennen we dit type vaderlijk werkgeverschap niet meer. We zouden het ook niet op prijs stellen als de werkgever, wat jij deed, zich zou bemoeien met privé zaken en de kennis daarvan zou hanteren bij een ontslaggolf, zoals die in 1929.

Het bedrijf was na de crisis snel weer uit de rode cijfers, maar bijna even zo snel moest je je weer verhouden tot een volgende oorlog. Het geërfde pragmatisme deed je de 'Ariërparagraf' accepteren voor de fabrieken in Duitsland. Het Joodse personeel liet je overplaatsen naar andere landen.

De nierkwaal en je leeftijd waren aanleiding voor je laatste kunststukje: je opvolging. Zoon Frits was er nog niet klaar voor, Frans Otten werd directeur, een heel succesvolle. Het concern had toen 45.000 werknemers. Op je begrafenis stonden de Eindhovenaren langs de kant voor een laatste groet aan 'meneer Anton' aan wie de stad zoveel te danken had.

Anton Philips: 1874-1951

Beeldhouwer: Oswald Wenckebac

Helmond, Lierop, Geldrop, Eindhoven, Nuenen, Helmond

De tocht begint in Helmond. Vanaf het station (Engelseweg) kun je KP34 volgen. Starten in Eindhoven of elders is uiteraard ook mogelijk. De dorpen en stadjes zijn aantrekkelijk, maar het hoogtepunt is de Strabrechtse Heide & Beuven - beuven zijn vennen - tussen Lierop en Geldrop. Aan het eind van de tocht is een bezoek aan het prachtige kasteel/museum Helmond aan te raden. Ook in Geldrop fiets je langs een mooi kasteel met landgoed. Het beeld van Anton Philips bereik je door bij KP95 (nog) niet rechts naar KP 99 te gaan. Je gaat links (Parklaan) en nog een keer links (Stationsweg) en ziet dan al gauw Anton Philips staan, pal voor het station. Het is vanaf KP95 hooguit 5 minuten fietsen.

KP34, 93, 92, 91, 20, 95,96, 88, 63, 62, 17, 30, 85, 77, 94, 95, 99, 35, 34, 79, 70, 62, 61, 03, 02, 04, 34.

De tocht is 51 km.