Rondje Grote Nederlanders
Groningen, Aletta Jacobs
Beste Aletta,
We hebben één ding gemeen: ik ging ook naar de hogere burgerschool. Deze h.b.s was in jouw tijd dé school. Steden smeekten 'Den Haag' om ook zo'n statussymbool te mogen aanbieden. In mijn jeugd werd de h.b.s opgeheven. Ik behoorde tot de bijna laatste lichting die er examen deed. Jij was de eerste vrouw in dit toen mannelijke bastion. Zoals je later de eerste vrouw in ons land was die universitair onderwijs volgde en promoveerde.
Ook was je de eerste, vrouwelijke arts. We lezen in je geschreven 'Herinneringen' dat je al op de leeftijd van 6 jaar, zonder enige omhaal, verklaarde dokter te willen worden, net als je vader en je broer. Jouw geluk was dat je een vader had die open stond voor nieuwe inzichten; hij was een bewonderaar van Thorbecke. 'Vader liet mij begaan en moedigde mijn denken in die richting zelfs aan', schreef je. Je moeder dacht er het hare van. Je herinnert je nog wel haar schrale troost: ze wist af te dwingen dat je in de vakantie op huishoudelijk terrein door haar zou worden bijgepraat. Dus je ging studeren. Vanuit de mannenwereld werd er geschamperd en klonken teksten als: 'een vrouw die gaat studeren boet aan vrouwelijkheid in.' Maar je studie verliep succesvol. Dokter werd je. Aanvankelijk in de praktijk van je vader, maar later met een eigen praktijk in Amsterdam. Daar verdiende je goed geld met het bedienen van de happy few, vrouwen en kinderen uit de betere kringen. Hierdoor kon je ook die andere praktijk opzetten: het sociaal medische spreekuur voor behoeftige vrouwen. Het was het eerste - revolutionaire - stapje naar een andere wereld. De zorg voor het menselijk lichaam, de gezondheid van het individu, maakte steeds meer plaats voor een andere oriëntatie: de gezondheid van de samenleving.
We begrijpen dat het jouw man was, Carel Gerritsen, door wie je in een nieuwe wereld verzeilde. Hij was een liberaal politicus van het radicale soort en voorvechter van vrouwenrechten. Hij volgde jouw doen en laten op afstand, maar met belangstelling. Pas toen je vader overleed, kwam hij dichterbij. Eerst in de rol van vertrouwenspersoon - er viel een gat met het overlijden van je vader - later als je geliefde. We lezen in jouw nagelaten geschriften de eis die hij toen stelde: dat je je tijd nooit met 'handwerkjes' zou verdoen. Nou, dat deed je al niet. Sterker nog, je passie voor de medische wetenschap en je maatschappelijke betrokkenheid kwamen mooi samen in je roep om geboortebeperking. Nooit eerder vertoond was jouw actie voor het gebruik van het pessarium. Je zorgde zelfs ook voor distributie; je moet het maar durven, Aletta. Want wat een berg kritiek kreeg je toen over je heen. Vooral van de mannen uiteraard. Maar ja, je deed alles terwille van de gezondheid èn onafhankelijkheid van vrouwen. Zo luidde je later de alarmbel over de arbeidsomstandigheden van vrouwen die in winkels 15 uur per dag achter de kassa moesten staan. 'Medisch en sociaal onverantwoord', luidde jouw conclusie in 1885. Alle winkels moesten volgens jouw oproep zitgelegenheid bieden. We kunnen ons vandaag de dag niet voorstellen dat jouw oproep enorme ophef veroorzaakte. In 1902 werd een wet aangenomen die zitgelegenheid voor winkeljuffrouwen verplicht stelde.
Cruciaal voor je verdere ontwikkeling was de reis van jou en Carel naar de Verenigde Staten, in 1904. Je maakte er kennis met Susan B. Anthony, voorvechtster van het vrouwenkiesrecht. In Colorado mochten vrouwen toen al stemmen. Kort na deze reis overleed Albert. Leverkanker. Wat een drama. Was deze grote verandering in je leven ook de reden om maatschappelijk gezien een grote stap te maken? Je was 51 en nam misschien wel het belangrijkste besluit van je leven: einde dokterspraktijk, alle ballen op het vrouwenkiesrecht. Je kwam aan het roer van de Vereniging voor Vrouwenkiesrecht en kreeg het voor elkaar. Stap één in 1919, je was 65 en het passief kiesrecht voor vrouwen kwam in de wet. Drie jaar later volgde het actief kiesrecht.
Terugkijkend werd jij, het slimme meisje uit Sappemeer, in Nederland het boegbeeld van wat wij nu de eerste feministische golf noemen. Het was jouw golf. Grappig genoeg mede dankzij de stimulans van twee mannen: je vader en je man. Je zult het tegen het einde van je leven waarschijnlijk niet voor mogelijk hebben gehouden dat de ontwikkeling van de vrouwenemancipatie na jouw dood zacht gezegd nogal geleidelijk zou verlopen. Ongeveer 35 jaar na jouw overlijden was er de tweede feministische golf. En nu, in 2022, zitten we in de derde golf. Jouw naam valt nog altijd als het gaat om de verbetering van de positie van vrouwen. Je bent de oermoeder van de emancipatie. Dichtbij je geboorteplaats, in het centrum van de stad Groningen, houdt jouw borstbeeld, met het gezicht naar het passerende volk, de boel in de gaten. Het komt vast goed.
Aletta Jacobs, 1854-1929
Beeldhouwer: Theresia van der Pant
Groningen, Hoorsemeer, Paterswoldeese meer, Paterswolde, Eelde, Peize, Roden, Leekstermeergebied, Matsslootgebied, Hoogkerk, Stadspark Groningen, Groningen
KP 86, 85, 84, 04, 26, 25, 23, 21, 35, 29, 37, 36, 84, 83, 39, 17, 12, 13, 01, 84, 85, 86
De tocht is 48 km
Het beeld van Aletta Jacobs staat bij Kijk in 't Jatstraat 26. Tegenover het station rij je een bruggetje over en ga je rechtdoor. Je komt vanzelf in de gezellige Kijk in't Jatstraat. Rij, na bezoek aan Aletta Jacons, de straat verder uit en ga linksaf. Je komt al snel een bord KP 86 tegen.