Rondje Grote Nederlanders

ZWOLLE THORBECKE

Geachte heer Thorbecke,

Bij een aanhef met 'Beste Rudolf' zou u vast acuut stoppen met lezen. De familiale toon was in uw 18e eeuw nog niet in zwang. U was volgens waarnemers zakelijk ingesteld, niet bepaald een sociaal dier, misschien zelfs wel een tikkeltje autistisch. Wat een vreemd woord is voor u. We gebruiken het voor bovenmatige intelligentie en een zekere contactgestoordheid.

Plichtsbesef en zelfbeheersing, ze zijn in uw Zwolse jeugdjaren met ouderlijke liefde tussen uw oren geplant en gingen een leven lang mee. Uw vader, tabaksfabrikant van Duitse afkomst, maakte van Johan Rudolph zijn levensproject. Hoewel onbemiddeld peuterde hij overal geld vandaan om uw talent te laten bloeien. Met uw vaderlijk gesubsidieerde studiereizen naar Duitsland legde u het fundament voor uw wetenschappelijke en politieke loopbaan. De gedisciplineerde student grossierde in bagage, allemaal voor later, voor misschien een wetenschappelijk carrière, want het landsbestuur was nog niet in beeld. Behalve kennis nam u op latere leeftijd (36) nóg wat mee uit Duitsland. In een gloednieuwe koets reed u de 17-jarige Adelheid van Dresden naar Leiden, om met haar te trouwen en zes kinderen te krijgen, waarvan er tot uw beider verdriet maar drie hun ouders overleefden.

Tien jaar later ging het met uw vaders project crescendo. Na een kleine twintig jaar professorale arbeid (Geschiedenis en Rechtsgeleerdheid in Leiden) stapte u de Tweede Kamer binnen en liet er geen gras over groeien. U maakte, met anderen, een concept voor de Grondwetsherziening. De broeierige sfeer in Europa - er was grootschalige armoede en hongersnood - zorgde voor het klimaat waarin alleenheersers, zoals uw koning Willem II en later zijn zoon Willem III, hun macht grotendeels moesten afstaan aan ministers en Tweede Kamer. Willem II zat er aanvankelijk niet echt op te wachten, maar zwichtte. Men zegt: door de revolutionaire sfeer in Europa. Biografen uit onze tijd zeggen ook: hij werd gechanteerd vanwege zijn biseksuele aard. Zijn zoon wilde een aantal jaren later de veranderingen alsnog blokkeren en vertikte het zelfs u nog een hand te geven. Een nogal opvliegend type, die derde Willem. Het klopt toch dat hij ooit een wetsontwerp voor uw ogen doormidden scheurde? En dat u toen een tweede exemplaar uit uw binnenzak haalde en zei: 'Hier had ik op gerekend'? U was toen intussen minister en leidde uw eerste kabinet (vanaf 1849). Grappig trouwens dat u als eerste het Torentje aan het Binnenhof opeiste als werkplek. Ze zitten er nog steeds hoor, de minister-presidenten!

We leven, ruim 170 jaar later, nog altijd onder uw Grondwet. De hoofdlijn staat nog als een huis, in elk geval op papier: de scheiding van wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht, de ministeriële verantwoordelijkheid (onze Koning heeft in politiek opzicht niks meer te vertellen), de grondrechten als de vrijheid van meningsuiting en een door verkiezingen gelegitimeerde Tweede Kamer. U bent onomstreden de grondlegger van onze parlementaire democratie. Al zou u zich vandaag groen en geel ergeren aan de vele politici die de kiezers naar de mond praten. Want dat paste absoluut niet in uw opvattingen van democratie. Kandidaten voor de Tweede Kamer - tegenwoordig hebben we politieke partijen - moesten volgens u vooral geen programma hebben en geen beloftes doen aan kiezers. U wilde zuivere, politieke keuzes. Het draaide om het algemene belang, om argumenten en principes, niet om sympathie en medeleven. Recht en kennis dienden voorrang te hebben. Uw bestuurlijke en onwankelbare houding maakte u eerder een vertrouwenwekkende veldheer dan een knuffelpoliticus. Critici in latere tijden benadrukken dat u veel minder democraat was dan wat de beeldvorming en uw Grondwet suggereert. Nu was er in uw tijd nog censuskiesrecht. Ook na 1848, toen uw Grondwet van kracht werd, mocht er nog altijd maar 10,8% van de mannen van 23 jaar en ouder stemmen.

U leidde drie kabinetten, maakte, als een echte liberaal, een einde aan de standenstaat en zorgde voor gelijkberechtiging van katholieken. U oogstte heel wat storm. Maar zelfs doodsbedreigingen liet u van zich afglijden. En als ik mag raden liet u zich ook niet van de wijs brengen door de 107 grafschriften die Multatuli voor u schreef. Hij was geen fan, hij noemde u een 'uitgedroogde wettenfabrikant'. Het zal u nauwelijks geraakt hebben. U was een man van staat. U diende geen deelbelangen. Uw politieke opvolgers zou u met weerzin hebben waargenomen. Na u kwam de tijd van de volksleiders, de voorgangers van emancipatiebewegingen, zoals Abraham Kuyper, 'de klokkenist van de kleine luyden', Domela Nieuwenhuis, 'de apostel der arbeiders' en Schaepman voor het katholieke volksdeel. Uw algemeen belang werd het product van strijdende deelbelangen.

Johan Rudolf Thorbecke, 1798 - 1872

Beeldhouwer: Hans Bayens

Zwolle, Genne, Zwartsluis, Genemuiden, Hasselt, Zwolle. 

De tocht gaat door de regio IJsseldelta. De IJssel zelf stroomt onder Zwolle langs en kom je dus niet tegen. Wel de Overijsselse Vecht en het Zwartewater. Het Standbeeld van Thorbecke staat aan de centrumkant van het station, maar is vanwege bouwwerkzaamheden (2020) tijdelijk verplaatst naar de achterkant, naar het Lübeckplein. Je start de tocht door aan de centrumkant van het station de Stationsweg te nemen. Je komt dan al gauw KP65 tegen. Bij knooppunt 47 moet je weten of je de pont (KP67) kunt of wilt nemen. Zo niet, dan ga je van KP 47 naar KP 69.

KP 65, 66, 48, 49, 47, (67), 69, 68, 60, 31, 33, 39, 30, 93, 83, 27, 37, 62, 63, 64, 65